Gwelet an tarzh evit Molly Malone

{{Stumm an titl|''Molly Malone''}}
[[File:Confusion colour.svg|20px]] ''Arabat eo droukveskañ gant [[Mary Mallon]]''.
----
{| class="infobox" style="font-size:90%;"
|-
{{Infobox/Titl|''Molly Malone''|0e9c62|talbenn sonerereh|ff893c}}
|-
| style="text-align:center;"| [[File:Dublin - Molly Malone.jpg|300px|center]]<br>Delwenn Molly Malone e Suffolk Street, Dublin
|- bgcolor="#0e9c62"*
|
|-
| style="text-align:center;"| ''Molly Malone'', Celtic Aire, laz an [[USAF]], 2014 [[File:Cockles and Mussels - Celtic Aire - United States Air Force Band.mp3|300px|center]]
|}
'''''Molly Malone''''' (anavet ivez evel '''''Cockles and Mussels''''' "[[Rigadell]]ed ha [[Meskl]]" hag '''''In Dublin's Fair City''''' "E Keoded Kaer Dublin") zo ur ganaouenn a c'hoarvez e [[Dulenn|Dublin]] hag a zo aet da [[kan broadel|gan broadel]] nann-ofisiel [[kêr-benn]] [[Republik Iwerzhon]].

Ar ganaouenn a gont istor faltaziek ur [[pesk|beskerez]] koant a vije bet o werzhañ e stradoù Dublin a-raok mervel en he yaouankiz diwar un derzhienn. E dibenn an {{XXvet kantved}} e redas ur brud diwar-benn ur vaouez anvet Molly Malone hag he devije bevet er {{XVIIvet kantved}} ; poltredet e vez evel ur werzherez er straedoù war an deiz hag ur [[gasterezh|c'hast]] diouzh noz<ref name="SMK">Kilfeather, 2005, p. 6.</ref>. En enep avat e vez lakaet a-wechoù da unan eus an nebeud gwerzherezed diorged a oa d'he mare.

Anv ur vaouez eo Molly Malone ; un delwenn dezhi a voe dioueliet e [[1988]] e Grafton Street gant Ben Briscoe ([[1934]]-[[2023]]), aotrou maer Dublin<ref>{{en}} {{cite web|url=https://www.irishphotoarchive.ie/image/I0000vEf2u_hJxUE |title=''Molly Malone Statue Unveiled'' @ Irish Photo Archive|accessdate=08 Mae 24}}</ref>, da-geñver lidoù milvet deiz-ha-bloaz trec'h ar roue Máel Sechnaill mac Domnaill war ar [[Vikinged|viking]] Olaf Cuaran en Emgann Tara e [[980]], ar pezh a lakaas ar [[Gouezeled|C'houezeled]] da vout mistri war Rouantelezh Dublin. An [[13 a viz Mezheven]] a voe dislêriet ''Molly Malone Day'', "Devezh Molly Malone''.

E miz Gouhere [[2014]] e voe dilec'hiet an delwenn ha staliet e Suffolk Street, e-tal Ti an [[Touristerezh]], evit reiñ lec'h da roudennoù Luas ("[[tizh]]" en [[iwerzhoneg]]), ar rouedad [[tramgarr]] e kêr.

==Orin==
Den ne oar a belec'h e teu ar ganaouenn ''Molly Malone'' ; petra bennak ma kont istor un Iwerzhonadez e Dublin e c'hall bout bet savet e lec'h all.

N'eo ket bet prouet ez eo bet savet en enor d'ur vaouez wirion he devije bevet e Dublin er XVII{{vet}} kantved pe d'ur mare all. Un adstumm poblek eus an [[anv-badez|anvioù-badez]] [[Mary]] ha [[Margaret]] eo "Molly", ha paot eo an [[anv-tiegezh]] "Malone" en Iwerzhon<ref>Stumm saoznek an anv iwerzhonek ''Mael Eóin'' "diskibl / gwaz [[sant Yann]]" eo ''Malone''.</ref>. Kalz merc'hed bet ganet e Dublin zo bet anvet "Molly Malone" a-dreuz an amzer, ha n'eur ket bet gouest da gavout unan hag a vefe liammet ouzh ar ganaouenn ; hogen poellgor lidoù 1988 a lavaras e oa marvet ur vaouez anvet Molly Malon e Dublin d'an [[13 a viz Mezheven]] [[1699]], alese deiziad ''Molly Malone Day''<ref name="SMK" />.

Ne voe ket enrollet ar ganaouenn kent ar bloaz [[1876]], pa voe bet embannet e [[Boston]], [[Massachusetts]] dindan an anv ''Cockles and Mussels'' en un dastumad kanaouennoù skolioù-meur [[stadunanat]] e rann ar c'hanaouennoù deuet eus skolioù-meur [[Bro-Saoz|saoz]] hag [[Alamagn|alaman]]<ref>{{en}} Waite, Henry Randall. ''Carmina Collegensia: A Complete Collection of the Songs of the American Colleges, with Selections from the Student Songs of the English and German Universities''. Boston : Oliver Ditson & Co., 1876, {{cite web|url=https://archive.org/details/carminacollegens00wait/page/72/mode/2up |title=p. 73.|accessdate=08 Mae 24}}</ref> ; dre-se ez eus bet soñjet e teu eus Iwerzhon<ref name="PJB">{{en}} Brown, Peter Jensen. {{cite web|url=https://esnpc.blogspot.com/2015/07/molly-malone-molly-mogg-and-missing.html |title=''Molly Malone, Molly Mogg and a Missing Link – the Fishy History and Origins of "Cockles and Mussels"'' @ Early Sports 'n' Pop-Culture History Blog, 15/07/2015|accessdate=08 Mae 24}}</ref>. Ur gentel all a voe embannet e [[1884]] e [[Londrez|London]] gant Francis, Day & Hunter Ltd., sinet gant James Yoreston evit an ton hag ar son hag Edmund Forman evit kempennadur ar [[sonerezh]] ; hervez an embanner ez eo bet adembannet gant aotre an ti Kohler & Son en [[Edinburgh]] ([[Bro-Skos]]) ; eno neuze e vije bet embannet ar ganaouenn a-raok, hogen biskoazh n'eus bet kavet ur skouerenn anezhi<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.charliechaplinarchive.org/en/collection/cerca/cockles-and-mussels-or-molly-malone-written-and-composed-by-james-yorkston-arranged-by-edmund-forman/search/search:cockles-and-mussels/page/1/view_as/grid |title=''Cockles and Mussels or, Molly Malone'' @ Charlie Chaplin Archive|accessdate=08 Mae 24}}</ref>{{,}}<ref>{{en}} {{cite web|url= https://threadinburgh.scot/2022/10/24/the-thread-about-what-links-a-victorian-gas-meter-collector-from-abbeyhill-a-german-sheet-music-publisher-and-an-irish-cultural-anthem/ |title=''The thread about the Victorian gas meter collector from Abbeyhill, the German sheet music publisher and that most “Irish” of cultural anthems'' @ Threadinburgh, 24/10/2022|accessdate=08 Mae 24}}</ref>.

==Kentelioù==
[[File:Molly malone statuette.jpg|thumb|upright 0.8|Un delwennig "Molly Malone"]]
Ar ''music hall'' eo an doare abadennoù a oa diouzh ar c'hiz e [[Breizh-Veur]] e dibenn an {{XIXvet kantved}}, ha diouzh ar c'hiz-se eo ''Molly Malone'' ; koulskoude e c'hall bout bet savet diwar ur ganaouenn-bobl goshoc'h a-galz, nemet ez eo pell an ton hag ar pozioù diouzh hengoun ar gwerzioù a veze kanet er straedoù en Iwerzhon<ref>Kilfeather, 2005.</ref>. Tragikomek eo danvez an istor evel ma oa ar c'hiz d'ar mare, ha moarvat e oa bet aozet dindan levezon kanaouennoù damheñvel kar d'an ton stadunanat ''[[Oh My Darling, Clementine]]'' bet savet gant Percy Montross e-tro ar bloaz [[1880]].

Ur gentel all, ''Cockles and Mussels'', disheñvelik he fozioù, a voe embannet e 18884 e [[Cambridge (Massachusetts)|Cambridge]] ([[Massachusetts]])<ref>{{en}} Hills, William Henry. ''Student's Songs – Comprising the Newest and Most Popular College Songs''. Cambridge : Moses King, 1884, {{cite web|url=https://archive.org/details/studentssongscom00hill/page/54/mode/2up |title=p. 55.|accessdate=08 Mae 24}}</ref>

En ul levr anvet ''Apollo's Medley'' bet embannet e [[Doncaster (Yorkshire)|Doncaster]] ([[Yorkshire]]) e-tro [[1790]] emañ ar ganaouenn ''Sweet Molly Malone'' diwar-benn ur vaouez hag a veve e Binn Éadair ({{en}} Howth) e bannlev Dublin, hogen disheñvel-krenn eo an danvez diouzh ''Molly Malone''<ref>{{en}} Kennedy, Maev. ''Tart with a cart? Older song shows Dublin's Molly Malone in new light''. In : {{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2010/jul/18/molly-malone-earliest-version-hay |title=The Guardian, 18/07/2010|accessdate=08 Mae 24}</ref>. Adembannet e voe e [[Glasgow]] e [[1830]] dindan an anv ''Molly Malone''<ref>{{en}} Weekes. ''The Shamrock: A Collection of Irish Songs''. Glasgow : Atkinson & Co., 1830, {{cite web|url=https://digital.nls.uk/dcn23/8771/87718926.23.pdf |title=pp. 42-43|accessdate=8 Mae 24}}</ref>.

==Pozioù==
{| width="100%"
|-
|'''Hiziv e Dublin'''
----
|'''''Cockles and Mussels'' (Cambridge, 1884)'''
----
|- valign="top"
|
{|
|- valign="top"
|'''1.'''
<poem style="font-style:italic;">
:In Dublin's fair city, 
:Where the girls are so pretty,
:I first set my eyes on sweet Molly Malone,
:As she wheeled her wheel-barrow,
:Through streets broad and narrow,
:Crying, "Cockles and mussels, alive, alive, oh!"

:''"Alive, alive, oh,''
:''Alive, alive, oh,"''
:''Crying "Cockles and mussels, alive, alive, oh".''
</poem>

'''2.'''
<poem style="font-style:italic;">
:She was a fishmonger
:But sure 'twas no wonder
:For so were her father and mother before
:And they each wheel'd their barrow
:Through streets broad and narrow
:Crying "Cockles and mussels alive, alive oh!"
</poem>

:(diskan)

'''3.'''
<poem style="font-style:italic;">
:She died of a fever,
:And no one could save her,
:And that was the end of sweet Molly Malone.
:But her ghost wheels her barrow,
:Through streets broad and narrow,
:Crying, "Cockles and mussels, alive, alive, oh!"
</poem>
:(div wezh diskan)
|}
|
{|
|- valign="top"
|'''1.'''
<poem style="font-style:italic;">
:In Dublin City
:Where the girls they are so pretty,
:'Twas there I first met with sweet Molly Malone;
:She drove a wheel-barrow,
:Thro' streets broad and narrow, 
:Crying "Cockles and mussels, alive, all alive!"

:"Alive, alive-o!
:Alive, alive-o!"
:''Crying "Cockles and mussels, alive, all alive!"''
</poem>

'''2.'''
<poem style="font-style:italic;">
:She was a fish-monger
:And that was the wonder,
:Her father and mother were fishmongers too;
:They drove wheelbarrows
:Thro' streets broad and narrow,
:Crying "Cockles and mussels, alive, all alive!"
</poem>
:(diskan)

'''3'''
<poem style="font-style:italic;">
:She died of the faver<ref>''[[Sic]]''.</ref>, 
:And nothing could save her,
:And that was the end of sweet Molly Malone;
:But her ghost drives a barrow
:Thro' streets broad and narrow,
:Crying "Cockles and mussels, alive, all alive!"
</poem>
:(diskan)
|}
|-
| colspan="2"|
----
|}
<gallery mode="packed" heights="300px" caption="Div gentel eus ''Molly Malone'' (a-douez kalz re all)">
Molly Malone (sheet music).jpg|Mentad <math>3/4</math>, tonegezh Sol muiañ
Cockles and Mussels (Student's Songs 1884).jpg|Mentad <math>6/8</math>, tonegezh Do muiañ
</gallery>

==Enrolladennoù==
Meur a gentel eus ''Molly Malone'' zo bet enrollet, gant meur a ganer hag a laz-seniñ, [[The Dubliners]], [[Sinéad O'Connor]] ha [[Pete Seeger]] en o zouez.

E [[1998]], da-geñver lidoù dizalc'hiezh Dublin e 980, e voe enrollet ur gentel eus ar ganaouenn gant ur bodad sonerien, The Band of Dubs, evit reiñ ar gounidoù da aozadurioù a drugarez<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.irishcharts.ie/search/placement?page=1&search_type=song&placement=molly+malone |title=''The Irish Charts''|accessdate=08 Mae 24}}</ref>{{,}}<ref>{{en}} {{cite web|url=https://www.discogs.com/The-Band-Of-Dubs-Ronnie-Drew-Molly-Malone-The-Millennium-Anthem-Jem/release/14040667 |title=''The Band Of Dubs / Ronnie Drew – Molly Malone "The Millennium Anthem"''|accessdate=08 Mae 24}}</ref>.

Meur a gentel e yezhoù all zo bet enrollet, en o zouez ar [[galleg]] (''Molly Malone''), an [[izelvroeg]] (''Kokkels en mossels'', "Rigadelled ha meskl") hag e [[ruseg]] (Душа моя, Молли – ''Doucha moya, Molly'' – "Ma ene, Molly").

==Delwenn==
[[File:Molly Malone 073007.JPG|thumb|Delwenn Molly Malone en he lec'h kent e Grafton Street (2007)]]
En enor da harozez ar ganaouenn ''Molly Malone'' e c'houlennas an embregerzh Jurys Inn Hotel Group digant ar [[kizellañ|gizellerez]] iwerzhonat Jeanne Patricia Rynhart ([[1946]]-[[2020]]) ober un delwenn [[arem]] evit lidañ milvet deiz-ha-bloaz Dublin e 1988. An delwenn gentañ e vije bet unan eus 12 re all gouestlet da Iwerzhoniz all evel [[Oscar Wilde]] ha [[William Butler Yeats]], a vije lakaet er straedoù evit sevel ur roudenn arouezius eus kêr<ref name="BH">{{en}} Harrison, Bernice. {{cite web|url=https://www.irishtimes.com/opinion/shining-example-an-irishwoman-s-diary-on-the-molly-malone-statue-and-inventing-a-tradition-1.4031633 |title=''Shining example – An Irishwoman’s Diary on the Molly Malone statue and inventing a tradition'' @ The Irish Times, 26/09/2019|accessdate=08 Mae 24}}</ref>.

Breutadeg a savas pa voe dioueliet an delwenn e Grafton Street. An aozadurioù ''An Chomhairle Ealaíon'' ("Kuzul an Arzoù") hag ''Aosdána'' ("Bodad an Arzourien") a lakaas klemm enep ''Bord Fáilte'' ("Poellgor an Touristerezh") rak displijet e oa o izili gant an dister ma oa an delwenn, hervezo. Ar maer Ben Briscoe a savas a-du gant labour J. P. Rynhart dre lavaret e oa plijet-bras tud Dublin gant an delwenn, a garent forzh<ref name="BH" />. Kement en he c'harent ma rojont ul lesanv dezhi : ''The Tart with the Cart'', eleze "Yarez he C'harrigell", peogwir ez eo gwisket ar vaouez yaouank e giz ar XVII{{vet}} kantved gant ur sae hir-hir hogen krouizet-ledan da zizoleiñ he c'herc'henn fonnus ; <ref>{{en}} Phelan, Kate. {{cite web|url=https://theculturetrip.com/europe/ireland/articles/a-brief-history-of-the-mysterious-molly-malone |title=''A Brief History of Dublin’s Mysterious Molly Malone'' @ Culture Trip, 21/04/2021|accessdate=08 Mae 24}}</ref>. Aduidi ar gizellerez a lavaras e veze maouezed ar XVII{{vet}} kantved o reiñ bronn d'o bugale a-wel d'an holl, ha bronnoù a vez dispaket e pep lec'h neuze ; ouzhpenn da se, kerc'henn dizolo Molly Malone a rae dave d'he labour-noz evel gast<ref>{{en}} {{cite web|url=http://homepage.eircom.net/~seanjmurphy/irhismys/molly.htm |title=''Irish Historical Mysteries: Molly Malone''|accessdate=08 Mae 24}}</ref>.

Berramzer kent ma vefe bet dilec'hiet an delwenn eus Grafton Street da Suffolk Street e 2014 e voe mui-ouzh-mui a weladennerien o flourañ divronn Molly Malone "evit kaout chañs vat"<ref>{{en}} O'Connor, Amy. {{cite web|url=https://www.dailyedge.ie/molly-malone-tourists-boobs-2240994-Jul2015/ |title=''It's official: tourists can't keep their hands off Molly Malone'' @ DailyEdge, 28/07/2015|accessdate=08 Mae 24}}</ref>. Lod tud a savas o mouezh enep an harellerezh revel-se<ref>{{en}} O'Neill, Maura. {{cite web|url= https://www.irishtimes.com/life-and-style/people/she-too-stop-sexually-harassing-molly-malone-1.3613823 |title=''She too: stop sexually harassing Molly Malone'' @ The Irish Times, 08/09/2018|accessdate=08 Mae 24}}</ref>{{,}}<ref>{{en}} Flynn, Valerie. {{cite web|url=https://www.thejournal.ie/molly-malone-vandalism-dublin-6171746-Sep2023/ |title='' 'Please don't' message painted on Molly Malone statue - but tourists undeterred'' @ The Journal, 18/09/2023|accessdate=08 Mae 24}}</ref> ; ar ganerez iwerzhonat Imelda May (*[[1974]]) a zisklêrias e oa kement-se lakaat ar maouezed da draezoù, en ur c'houlenn penaos e c'hellfe an delwenn vronnek nemeti e Dublin bout arsaihet bemdez dirak daoulagadoù ar vugale<ref>{{en}} Feiritear, Niall. {{cite web|url=https://www.sundayworld.com/showbiz/irish-showbiz/imelda-may-rages-at-groping-of-molly-malones-breasts-after-protestors-second-daubing/a325475188.html |title=''Imelda May rages at groping of Molly Malone's breasts after protestors second daubing'' @ Sunday World, 25/08/2023|accessdate=08 Mae 24}}</ref>. E miz C'hwevrer [[2024]], ur sonerez war ar straedoù a voulc'has ur stourm anvet ''Leave Molly mAlone'' ("Lezit Molly e peoc'h") enep bengasoni ar c'hiz-se hag evit ma paouezfe<ref>{{en}} Donohoe, Amy. {{cite web|url= https://www.independent.ie/regionals/dublin/dublin-news/busker-launches-leave-molly-malone-campaign-to-end-groping-tradition/a2140775717.html |title=''Busker launches 'Leave Molly mAlone' campaign to end groping 'tradition' '' @ Irish Independant, 28/02/2024|accessdate=08 Mae 24}}</ref>{{,}}<ref>{{en}} O'Brien, Brian. {{cite web|url= https://www.irishtimes.com/video/video/2024/02/29/campaign-calls-for-end-to-groping-of-molly-malone-statues-breasts/ |title=''Campaign calls for end to groping of Molly Malone statue's breasts'' @ The Irish Times, 29/02/24|accessdate=08 Mae 24}}</ref>.

==Levrlennadur==
*{{en}} Kilfeather, Siobhán Marie. ''Dublin: a cultural history''. Oxford : Oxford University Press, 2005 {{ISBN|978-0-19-518202-6}}

==Liammoù diavaez==
*{{en}} {{cite web|url=https://www.discogs.com/search?q=Molly+Malone&type=all |title=''Molly Malone'' @ Discogs|accessdate=08 Mae 24}}
*{{en}} {{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=60wvCNXhl4A |title=Kanet gant The Dubliners & Jim McCann e 1985|accessdate=08 Mae 24}}
*{{en}} {{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=3ouqhCtIh2g |title=Kanet gant Sinead O'Connor|accessdate=08 Mae 24}}
==Notennoù==
{{daveoù|bannoù=2}}
{{commonscat}}
[[Rummad:Kanaouennoù saoznek Iwerzhon]]